Hoe zijn gokspellen ontstaan: tradities van het oude Egypte en Mesopotamië

Analyserend hoe gokspellen zijn ontstaan, is het belangrijk om te beginnen met een van de meest herkenbare moderne vormen – poker. De mechanica ervan is gebaseerd op verborgen informatie, bluffen en kansberekening. Maar de sleutelelementen – het uitdelen van chips, het verdelen van rollen en inzetten – hebben hun wortels in oude praktijken.

In de culturen van Egypte, China en Mesopotamië bestonden rituelen waarbij deelnemers willekeurige tekens trokken die hun lot, rol in het ritueel of toegang tot privileges bepaalden.

Hoe gokspellen zijn ontstaan: invloed van de cultuur van het Oude Oosten

De ontwikkeling van gestructureerde vormen van vermaak in het Oude Egypte werd beïnvloed door religieuze rituelen. Het begrijpen van hoe gokspellen zijn ontstaan, vereist het bestuderen van de relatie tussen rituelen en competitieve praktijken.

Archeologische bronnen documenteren het bestaan van “spelborden”, zoals “senet”, waarbij de uitkomst afhankelijk was van het gooien van stokjes, vergelijkbaar met moderne dobbelstenen. Overwinning in dergelijke gevechten werd geïnterpreteerd als de gunst van het hiernamaals.

Kaarten en hun tegenhangers in Egypte en Mesopotamië

Oude bronnen tonen aan dat symbolische afbeeldingen op stenen en borden de functie van kaarten konden vervullen lang voordat kaartspellen werden uitgevonden.

Op kleitabletten zijn beschrijvingen te vinden van amusementen waarbij afbeeldingen van dieren, goden of objecten uit een zak werden getrokken, waarna de deelnemer een “rol” kreeg – verantwoordelijkheid of het recht om actie te ondernemen. Het bestuderen van dergelijke praktijken geeft reden om ze te betrekken bij de discussie over hoe gokspellen zijn ontstaan en om hun oorsprong in kaartsystemen te volgen.

Dobbelstenen als voorloper van willekeur

Een van de oudste vormen van kansspelen met elementen van toeval – het gooien van dobbelstenen – heeft een geschiedenis van duizenden jaren. In Egypte en Sumer werden dierlijke botten, en later speciaal geslepen stokjes, gebruikt als instrumenten om geschillen op te lossen en de uitkomst van gebeurtenissen te bepalen.

Wetenschappers geloven dat dergelijke handelingen niet alleen een vermakelijke, maar ook een magische betekenis hadden.

Mythologie en farao’s: macht door ritueel

Kennis van mythen en legendes helpt om nauwkeuriger te begrijpen hoe gokspellen zijn ontstaan in de context van politiek en religieus leven.

In Egypte werd het houden van geluksspelletjes vaak geassocieerd met de cultus van Osiris en Maat, waarbij geluk werd gezien als de goedkeuring van goddelijke rechtvaardigheid. Mesopotamische priesters beoefenden het waarzeggen met behulp van lotsbepalingen vóór belangrijke gevechten of gerechtelijke beslissingen. Farao’s en priesters namen deel aan dergelijke rituelen, waarbij ze hun macht versterkten door controle over het lot te tonen.

Belangrijkste vormen van vermaak in het oude Egypte en Mesopotamië

Verzamelde gegevens maken het mogelijk om vormen van oude amusementen te identificeren die hebben bijgedragen aan de ontwikkeling van moderne spelpraktijken:

• dierlijke botten voor voorspellingen;
• senet-borden die de weg van de ziel symboliseren;
• kleitabletten met symbolen;
• het trekken van rollen en figuren uit zakken;
• inzetten met graan, vee of slaven.

Elk van deze elementen heeft geholpen om dieper inzicht te krijgen in hoe gokspellen zijn ontstaan en waarom ze zo vroeg in de cultuur zijn geworteld. De drang naar risico, competitie en het testen van geluk weerspiegelde niet alleen de sociale, maar ook de sacrale aard van de mens in de Oude Wereld.

Egyptische loterijen: van volkstelling tot selectie

In een van de papyri wordt een procedure beschreven die lijkt op een loterij – waarbij een persoon willekeurig werd gekozen uit een volkstellingslijst en het recht kreeg om belasting te innen of graan te leveren. Dergelijke mechanismen kwamen ook voor in Mesopotamië.

Het ontstaan van de eerste loterijen was nauw verbonden met openbare taken, maar het principe van toeval en beloning voor deelname is duidelijk te volgen.

Vermaak als instrument van keizers en farao’s

De macht van keizers en farao’s was gebaseerd op het tonen van controle over chaos. Praktijken gebaseerd op het element van toeval hielpen bij het organiseren van openbare ceremonies die de kracht van de heerser benadrukten.

Deze benadering maakte het mogelijk om gokken te integreren in officiële rituelen. Als gevolg daarvan omvat het begrip van hoe gokspellen zijn ontstaan hun integratie in de structuur van macht, sociale hiërarchie en ritueel bestuur.

Inzetten, totalisators en oude sport

Mesopotamië staat bekend om vroege vermeldingen van wedstrijden met vooraf bepaald risico. Er werd ingezet op de snelheid, kracht of uithoudingsvermogen van de deelnemers.

Het vastleggen van regels en de mogelijkheid van een derde partij om te winnen was de eerste stap naar de vorming van totalisators. Het analyseren van praktijken helpt om nauwkeuriger antwoord te geven op de vraag hoe gokspellen zijn ontstaan, vooral in de context van competities en collectieve verwachtingen van resultaten.

Mahjong en de relatie met oosterse tradities

Hoewel mahjong al in China werd ontwikkeld, werden elementen van vergelijkbare praktijken ook in Egypte vastgelegd. Het gebruik van fiches met symbolen, gespeeld volgens bepaalde regels, is te zien in muurschilderingen en beschrijvingen in papyri. Deze elementen wijzen op het bestaan van collectieve systemen van competitieve interactie met visuele afbeeldingen.

Cultuur als basis voor het ontstaan van vermaak

Tot slot kunnen factoren die hebben bijgedragen aan de vroege ontwikkeling van vormen met een risico-element worden geïdentificeerd:

• nauwe banden met rituelen en mythologie;
• deelname van priesters en heersers aan keuzeprocessen;
• materiële en sacrale inzetten;
• visuele en materiële codes van toeval;
• gebruik van vermaak voor controle doeleinden.

Elk van deze genoemde elementen vult het algehele beeld aan van hoe gokspellen zijn ontstaan, waarbij ze niet alleen worden onthuld als een vorm van vrijetijdsbesteding, maar als een complex mechanisme van interactie met het lot, macht en cultureel geheugen.

Conclusie: de eerste gokspellen in de Oude Wereld

Het begrip van hoe gokspellen zijn ontstaan begint met de analyse van culturele praktijken in het Oude Egypte en Mesopotamië. Daar werden elementen van toeval toegepast in religie, politiek en het dagelijks leven.

Amusementen met lotsbepalingen, dobbelstenen en borden legden de basis voor toekomstige kaart-, bord- en geautomatiseerde formats. De deelname van farao’s, priesters en gewone burgers toonde aan dat toeval een deel was van de cultuur.